Thuốc Đông y là gì? THÔNG TIN TỔNG QUAN và những lưu ý khi dùng thuốc

Song song với sự phát triển của Tây y thì thuốc Đông y cũng dành được rất nhiều sự quan tâm của người bệnh bởi tính an toàn và hiệu quả. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa thật sự hiểu rõ về các loại thuốc Đông y cũng như ưu, nhược điểm và cách sử dụng sao cho đúng, hiệu quả nhất. Nếu bạn cũng đang quan tâm đến phương pháp chữa bệnh an toàn này thì đừng bỏ lỡ những thông tin vô cùng hữu ích trong bài viết sau.

Thuốc Đông y là gì?

Thuốc Đông y được biết đến là loại thuốc được bào chế bởi người phương Đông. Nếu nguyên liệu để làm thuốc Tây y bao gồm dược chất, dược liệu, tá dược và vỏ nang thì thuốc Đông y lại được bào chế từ đa số các loại thảo mộc như: Hoa, quả, thân cây, lá, rễ cây,… Nguyên liệu thu hái về sẽ được phơi hoặc sấy khô và sau đó được gọi là dược liệu.

Thuốc Đông y bao gồm:

• Thuốc Bắc: Các vị thuốc được khai thác, bào chế theo sách của Trung Quốc. Sau đó truyền sang và được phát triển bởi các lương y người Việt.
• Thuốc Nam: Các vị thuốc do thầy thuốc khám phá trên lãnh thổ Việt Nam.

Phân loại thuốc đông y

Dựa trên phương pháp điều trị người ta phân thuốc Đông y thành 8 loại: Thuốc giải biểu, thuốc gây nôn, thuốc tả hạ, thuốc hòa giải, thuốc thanh nhiệt, thuốc khu hàn, thuốc tiêu đạo, thuốc bổ dưỡng

Ngoài ra thuốc Đông y còn được phân thành các loại sau:

• Thuốc Đông y thế hệ 1: Là những bài thuốc đông y được sản xuất từ các thảo dược thông thường dùng để điều trị các bệnh nhẹ. Các bài thuốc này chưa có kiểm chứng lâm sàng thường đăng ký là thuốc không kê đơn.
• Thuốc Đông y thế hệ 2: Thuật ngữ này lần đầu tiên được ra tại hội nghị quốc tế về thuốc thảo dược tại Seoul- Hàn Quốc vào năm 2013. Đây là loại thuốc Đông y được sản xuất từ nguồn nguyên liệu tự nhiên đạt tiêu chuẩn chất lượng cao, tiêu tiến. Dùng để điều trị các bệnh nặng, cạnh tranh hiệu quả với thuốc hóa dược nhất nhưng không gây tác dụng phụ, hay nhờn thuốc. Các bài thuốc Đông y thế hệ 2 sẽ được nghiên cứu lâm sàng rộng rãi trước khi sử dụng phổ biến.
• Thuốc Đông y gia truyền: Là những bài thuốc trị bệnh nổi tiếng trong 1 vùng, 1 địa phương, được lưu truyền từ đời này sang đời khác cho các thành viên thân thiết trong gia đình, dòng họ. Chúng thường có tuổi đời từ 3-4 thế hệ, tên đặt chủ yếu gắn với tên của thầy thuốc.

Phương thức chữa bệnh trong Đông y

Phương thức chữa bệnh trong Đông y dựa trên nền tảng triết học cổ của Trung Hoa đó là: Âm Dương, Ngũ Hành. Khi Ngũ Hành và Âm Dương được cân bằng thì cơ thể khỏe mạnh. Vì vậy, việc chữa bệnh sẽ nhằm lập lại trạng thái cân bằng của các yếu tố này.

Khác với y học phương Đông, phương Tây lại chữa bệnh dựa trên các kiến thức về sinh lý, giải phẫu, vi sinh,… cùng các thành tựu nghiên cứu của khoa học hiện đại.

Nguyên tắc dùng thuốc trong Đông y cổ truyền là “Biện chứng luận trị”. Có nghĩa là tùy theo biểu hiện ở người bệnh mà thầy thuốc sẽ sử dụng các bài thuốc, phép chữa khác nhau. Nếu có hàng trăm người mắc cùng một bệnh, có thể được chữa trị bằng hàng trăm phương thuốc khác nhau.

Các loại thuốc thường dùng trong Đông y

Hiện nay, thuốc Đông y thường dùng gồm 5 loại: Thang, tán, cao, hoàn, đan. Trong đó, 4 loại tán, cao, hoàn, đan là thuốc đã được bào chế sẵn, có loại mang tên là hoàn tán nhưng thực tế được ứng dụng như thuốc thang.

Các dạng thuốc Đông y thường dùng

Hiện nay thuốc Đông y gồm có 5 loại: Thang, hoàn, tán, cao, đan. Trong đó thuốc thang là loại thuốc có tính ứng dụng thực tế nhiều nhất. 4 loại gồm: hoàn, tán, cao, đan là những vị thuốc được chế sẵn thường được gọi là cao đan hoàn tán hay hoàn tán.

Thuốc thang

• Cách chế biến: Chỉ cần đem các vị thuốc đun sắc với nước trong khoảng thời gian nhất định rồi chắt nước, bỏ bã, uống khi còn nóng.
• Ưu điểm: Sau khi đun sôi chất thuốc sẽ thôi ra trong nước, giúp cơ thể hấp thụ các hoạt chất tốt nhất. Mặc khác loại thuốc này còn rất dễ điều phối liều lượng phù hợp với nhiều tình trạng bệnh.
• Nhược điểm: Tuy nhiên nhược điểm lớn nhất của loại thuốc này là mất thời gian đun sắc không tiện với những người bận rộn và không dùng được cho trẻ nhỏ

Thuốc tán

• Cách chế biến: Các thầy thuốc sẽ đem tán các vị thuốc thành bột mịn sau đó dùng nước mật hoặc hồ để viên thành hoàn. Ngoài ra loại thuốc này còn có thể dùng với nước nóng hoặc đun sắc như bình thường.
• Ưu điểm: Có công dụng khá tốt, không làm mất dược tính. Thích hợp để xoa đắp lên các chỗ bị đau dùng chữa các bệnh ngoại khoa, thương khoa, hầu khoa, nhãn khoa rất tốt
• Nhược điểm: Không tiện khi sử dụng, khó bảo quản hơn thuốc hoàn.

Thuốc dạng cao

• Cách chế biến: Người ta sẽ sắc thuốc lấy nước sau đó đem cô đặc thành cao. Loại thuốc này thường được chia làm 2 loại: dùng ngoài và uống trong.
• Thuốc cao uống trong: sẽ giúp tận dụng được hết các dược tính của thuốc, sau khi cô đặc chúng sẽ có mùi thơm rất dễ uống, thích hợp điều trị các bệnh mãn tính. Tuy nhiên loại thuốc này lại không thể dùng lâu được, khó bảo quản.
• Thuốc cao dùng ngoài: Lại được chia tiếp thành 2 loại là thuốc cao và dầu cao.

Thuốc hoàn (dạng viên)

• Cách bào chế: Tán bột mịn dùng, sau đó trộn với nước mật hoặc hồ để viên thành hoàn.
• Ưu điểm: Sử dụng thuận tiện
• Nhược điểm: Hấp thu chậm do trong thuốc có cả bã, thường dùng chữa bệnh thư hoãn. Ngoài ra thuốc để lâu khó bảo quản, liều lượng có khi phải dùng nhiều, khó uống với trẻ nhỏ.

Thuốc đan (đơn)

Đây là thuốc hoàn hoặc tán, nhưng được tinh chế như các loại Tỳ khang bình vị đan, An trĩ nhuận tràng hoàn, Dương lực hoàn, Viêm âm tán… Loại thuốc này có các dạng: Hoàn, tán, khoai (cục), có thể dùng ngoài hoặc uống trong đều được.

Đôi nét về các bài thuốc Đông y

Các bài thuốc trong Đông y có thể có một hoặc nhiều vị, do thầy thuốc hoặc nhân dân dựa theo kinh nghiệm chữa bệnh từ xưa mà dựng nên.

Về cách tổ chức các bài thuốc

Hầu hết các bài thuốc từ Đông y gồm có 3 phần chính:

• Thuốc chính hay còn gọi là chủ dược: Mục đích nhằm giải quyết bệnh chính, khắc phục nguyên nhân, từ đó cải thiện các triệu chứng của bệnh.
• Thuốc hỗ trợ: Thành phần này giúp tăng thêm tác dụng của vị thuốc chính.
• Tá dược: Được tăng thêm tùy vào tình trạng bệnh cụ thể nhằm giải quyết những chứng phụ của bệnh. Chẳng hạn như chứng ăn kém sẽ dùng thêm mạch nha, thần khúc.

Ngoài ra các bài thuốc Đông y gia truyền còn có thêm một số vị thuốc gọi là sứ dược. Các vị thuốc này sẽ có tác dụng như thuốc dẫn để cơ thể hấp thu tốt hơn hoặc để điều hòa các vị thuốc khác.

Cách phối hợp các vị trong một bài thuốc

Các bài thuốc Đông Y thường được phối theo nguyên tắc phối ngũ có sự tương tác với nhau. Việc phối hợp các vị thuốc như thế nào để phát huy tốt nhất công dụng có vai trò quan trọng trong việc tạo nên hiệu quả của mỗi bài thuốc. Điều này sẽ phụ thuộc vào ý muốn của người thầy thuốc và kỹ thuật dùng thuốc của Đông y. Theo đó, cách phối ngũ vị thuốc có những đặc điểm sau:

Tăng cường lẫn nhau (tương tu): Các phối hợp này sẽ giúp gia tăng tác dụng khi 2 vị thuốc có công năng giống nhau. Ví dụ: dùng tri mẫu kết hợp với thạch cao sẽ giúp nâng cao tác dụng thanh nhiệt.

• • Hỗ trợ lẫn nhau (tương sử): Là cách phối hợp nhằm tăng tác dụng của thành phần chính trong đơn thuốc nhờ các vị thuốc phụ trợ khác. Ví dụ dùng mộc hương giúp nhuận tràng thông tiện sẽ giúp bổ trợ cho hoàng liên trong điều trị bệnh lỵ.
  • Ức chế lẫn nhau (tương sát): Cách phối hợp này sẽ khiến độc tính của thuốc giảm.
  • Ác chế lẫn nhau (tương ố): Là cách phối hợp 2 vị thuốc làm giảm hoặc mất tác dụng của nhau. Ví dụ khi phối hợp nhân sâm với lai phục tử thì tác dụng bổ khí của nhân sâm sẽ bị mất.
  • Kiềm chế lẫn nhau (tương úy): Là khi 2 vị thuốc phối với nhau sẽ giúp loại bỏ độc tính của nhau.
  • Không tương thích lẫn nhau (tương phản): Là sự kết hợp tạo ra tác dụng phụ.
  • Tác dụng đơn lẻ (đơn hành): Là khi sử dụng duy nhất 1 vị thuốc để phát huy công dụng của chính nó.

Ưu điểm – Nhược điểm của thuốc Đông y là gì?

Dù là dùng thuốc theo Tây y hay Đông y cũng đều có những ưu và nhược điểm riêng. Vì vậy, tùy thuộc vào tính chất của từng loại bệnh mà nhiều người có thể lựa chọn phương pháp phù hợp.

Ưu điểm khi sử dụng thuốc trong Đông y

1. An toàn và lành tính

• Hầu hết các bài thuốc Đông y đều có nguồn gốc từ tự nhiên như rễ, thân, cành, lá, hoa, quả của các cây thuốc quý, được thu hái, đem sắt nhỏ, phơi khô sau đó sử dụng. Do vậy, các bài thuốc được bào chế từ các loại dược liệu này rất an toàn,lành tính và được sử dụng ở nhiều độ tuổi khác nhau.
• Các bài thuốc từ Đông y được bào chế thủ công, dựa vào tự nhiên nên đảm bảo được dược tính. Dù để một thời gian dài cũng không lo chất độc tích tụ trong cơ thể.

2. Mang lại hiệu quả lâu dài, bền vững

Đông y thường chữa bệnh tận, khắc phục từ nguyên nhân gây bệnh, từ có cải thiện dần các triệu chứng của bệnh. Nhờ vậy, các bài thuốc từ Đông y thường cho hiệu quả cao, bền vững, tránh tái phát.

3. Ít hoặc không gây ra tác dụng phụ

• Khi sử dụng các bài thuốc từ nguyên liệu tự nhiên ngoài tác dụng chữa bệnh ra thì sẽ ít gặp các tác dụng phụ không mong muốn có hại cho cơ thể.
• Không gây ảnh hưởng đến gan, thận thuốc Tây Y.
• Phù hợp để chữa trị các bệnh mạn tính.

Nhược điểm của thuốc Đông y

1. Tác dụng từ từ

Các bài thuốc này thường không cho hiệu quả nhanh như Tây y do không tập trung điều trị triệu chứng. Do vậy, người bệnh cần kiên trì sử dụng mới thấy được hiệu quả, ít nhất từ 2 – 3 tháng.

2. Cách sắc thuốc khá kỳ công, mất thời gian

Đa phần các bài thuốc Đông y phải cho vào ấm sắc vài tiếng đồng hồ sau đó uống nước cất khi còn ấm thì mới mang lại hiệu quả tốt nhất.

Bên cạnh đó, các bài thuốc này cũng nặng mùi hơn, đối với những ai chưa quen có thể sẽ khó uống.

3. Nguồn thảo dược chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế

Hiện nay, nguồn thảo dược ở nước ta còn thiếu và vẫn đang phải nhập khẩu với mức giá tương đối cao mà lại khó kiểm định được chất lượng rõ ràng.

Uống nhiều thuốc Đông y có hại không?

Không chỉ với các loại thuốc từ Đông y, bất kỳ một loại thuốc, thực phẩm hay đồ uống nào nếu sử dụng nhiều, không đúng liều lượng khuyến cáo đều có thể gây hại.

Thuốc Đông y được đánh giá là an toàn, lành tính giúp cải thiện sức khỏe, đồng thời có khả năng điều trị bệnh tật. Nhưng phải được điều trị đúng thuốc, đúng bệnh. Tuyệt đối không cắt thuốc uống bừa bãi, tự ý sử dụng. Đặc biệt, khi đã uống thuốc, người bệnh nên đi khám để được tư vấn, bắt mạch cẩn thận. Đặc biệt cần tìm hiểu rõ nguồn gốc của dược liệu và chỉ nên mua thuốc tại các địa chỉ uy tín.

Mỗi bài thuốc, vị thuốc lại có cách sắc khác nhau. Vì vậy, bạn nên lưu ý dùng thuốc theo đúng chỉ dẫn của lương y, thầy thuốc. Nếu không tuân thủ có thể sẽ làm mất tác dụng của thang thuốc, đồng thời còn khiến bệnh kéo dài hơn và làm suy kiệt sức khỏe của người bệnh.

Uống thuốc Đông y bao lâu thì có tác dụng?

Thực tế, rất khó để có câu trả lời chính xác “uống thuốc bao lâu thì có tác dụng?”. Bởi hiệu quả của việc trị bệnh còn tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, thể trạng của người bệnh và các bệnh lý đi kèm,… Chính vì vậy, thời gian thuốc phát huy hiệu quả cũng không giống nhau ở mỗi người.

Tuy nhiên, khi sử dụng thuốc Đông y cổ truyền, người bệnh cần nhớ, các bài thuốc này không mang lại hiệu quả tức thời như thuốc tây. Do đó, người dùng cần phải có sự kiên trì, áp dụng đầy đủ liệu trình theo đúng hướng dẫn của thầy thuốc. Tuy nhiên, nếu sau một thời gian sử dụng mà chưa thấy được sự biến chuyển gì bạn nên xem xét lại, tham khảo ý kiến thầy thuốc để được tư vấn.

Để việc sử dụng thuốc Đông y có tác dụng tốt nhất, người dùng cần đảm bảo các tiêu chí:

• Sử dụng ấm sắc đúng chuẩn.
• Sắc thuốc đúng cách.
• Sử dụng đúng hướng dẫn và liều lượng được chỉ định.
• Kiên trì chữa bệnh.
• Kết hợp dinh dưỡng phù hợp.
• Tăng cường vận động và duy trì lối sống, sinh hoạt khoa học.

Uống thuốc Đông y kiêng ăn gì?

Cũng giống như sử dụng thuốc tây, khi chữa bệnh bằng Đông y, người bệnh cần tuân thủ một số lưu ý trong chế độ ăn uống, cụ thể như sau:

• Không nên sử dụng các bài thuốc cùng lúc với thuốc tây.
• Tuyệt đối không cho thêm đường vào thuốc Đông y.
• Tránh sử dụng cùng lúc với các loại thuốc hỗ trợ tiêu hóa.
• Đối với các vị thuốc giải cảm: Kiêng ăn các chất chua, mặn vì các chất này có tác dụng thu liễm ngược chiều tác dụng của thuốc. Nếu thuốc có mật ong thì hãy tránh ăn hành, bởi hành là thực phẩm có thể làm mất mùi thơm, vị ngọt của thuốc.
• Khi sử dụng thuốc thanh nhiệt, giải độc: Tránh ăn các loại hải sản như cá biển, sò, ngao, cua, nhộng, lòng trắng trứng. Đây là những protein lạ, là các dị nguyên làm tăng nguy cơ dị ứng ở người bệnh.
• Khi uống thuốc phong thấp: Kiêng những thứ chua chát như: chuối xanh, sung. Ngoài ra, bạn cũng nên kiêng khem một số thực phẩm tanh, chua, cay, đắng… để không gây ra phản ứng thuốc và những tác dụng phụ.
• Thuốc chống nôn: Nếu đang dùng loại thuốc này, người bệnh không nên ăn những thứ sống, lạnh và tanh.
• Trong thời gian uống thuốc cũng không nên uống sữa và nước chè để tránh gây cản trở cho việc hấp thu, ảnh hưởng tới tác dụng của thuốc.

Lưu ý khi sử dụng thuốc Đông y

Trong quá trình sử dụng thuốc Đông y người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.

• Cần dùng thuốc đúng với bệnh: Theo Đông y các bệnh được chia thành các thể: hàn, nhiệt, hư, thực, tương ứng với mỗi bệnh sẽ có những phương pháp điều trị phù hợp. Vì vậy không có một phương thuốc nào có thể dùng chung có tất cả các bệnh. Nếu dùng sau thuốc không những gây hại cho sức khỏe mà nhiều trường hợp còn có thể dẫn đến tử vong. Ví dụ: nhiệt gặp nhiệt sẽ tắc cuồng, hàn gặp hàn sẽ tắc tử
• Tuyệt đối không sử dụng thuốc quá liều: Cũng giống như thuốc Tây, việc lạm dụng quá liều thuốc Đông y trong thời gian dài cũng có thể gây tổn hại cho cơ thể như: ngộ độc, suy thận, suy gan,… Vì vậy người bệnh nên dùng theo liều lượng mà thầy thuốc đã hướng dẫn để phù hợp với tình trạng bệnh.
• Đảm bảo nguyên tắc khi phối hợp thuốc: Điều này hết sức quan trọng bởi có những vị thuốc khi phối hợp với nhau sẽ sinh độc hoặc kiềm chế công dụng của nhau. Ngoài ra tùy vào từng loại bệnh các thầy thuốc sẽ hướng dẫn nên ăn gì và kiêng gì để tránh tác dụng phụ. Do đó người bệnh nên khi nhớ hướng dẫn và thận trọng khi sử dụng.
• Không tự ý kết hợp thuốc Đông y lẫn Tây y: Người bệnh tuyệt đối không tự ý kết hợp dùng thuốc Đông y với tây y vì có thể dẫn đến những tác dụng phụ không mong muốn. Ví dụ: khi dùng trạch tả (thuốc lợi tiểu) lại dùng thêm thuốc lợi tiểu Tây Y như spironolacton có thể dẫn đến tăng kali huyết… Trong trường hợp thực sự cần thiết thì người bệnh nên hỏi thăm ý kiến các chuyên gia.

Dùng thuốc Đông y để chữa bệnh vừa an toàn và hiệu quả. Vì vậy hiện có rất nhiều người bệnh lựa chọn phương pháp này. Tuy nhiên cần lưu ý rằng không được lạm dụng quá liều mà phải tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ để tránh tác dụng phụ không mong muốn.

Như vậy với những thông tin mà chúng tôi cung cấp chắc chắn đã giúp bạn hiểu rõ hơn về thuốc Đông y, cũng như cách sử dụng phù hợp để đạt hiệu quả tốt nhất. Hiện nay, thuốc Đông y cổ truyền đang dần trở thành xu hướng được nhiều người lựa chọn. Tuy nhiên, đừng quên thăm khám và tham khảo ý kiến bác sĩ, thầy thuốc trước khi sử dụng bất kỳ một bài thuốc nào bạn nhé!